Κατά καιρούς κυκλοφορούν διάφορες δίαιτες, χυμοί και άλλα προϊόντα αποτοξίνωσης, τα οποία παρουσιάζονται ως αντίδοτο της ανθυγιεινής διατροφής ενώ ταυτόχρονα υπόσχονται απώλεια σωματικού βάρους. Τέτοια προγράμματα διατροφής υποστηρίζεται πως είναι ικανά να απομακρύνουν τις τοξίνες και άλλες βλαβερές για τον οργανισμό ουσίες με στόχο την βελτίωση της υγείας, την ευζωία, την αύξηση της ενέργειας αλλά και απομάκρυνση του περιττού βάρους. Υπάρχουν ποικίλες εκδοχές αλλά συνήθως πρόκειται για δίαιτες νηστείας οι οποίες στηρίζονται στην κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων νερού, χυμών και άλλων βοτάνων, φρούτων και λαχανικών. Έπειτα από μία τέτοια διατροφή συχνά οι άνθρωποι ισχυρίζονται πως αισθάνονται μεγαλύτερη ευεξία και έχουν περισσότερη ενέργεια. Η αλήθεια είναι πως η ιδέα ότι μια δίαιτα έχει αποτοξινωτικές ικανότητες είναι ένας ψευδο-επιστημονικός ισχυρισμός που εξυπηρετεί κυρίως σκοπούς μάρκετινγκ.
Τι πραγματικά συμβαίνει
Τοξίνες παράγονται στον ανθρώπινο οργανισμό ως προϊόντα της φυσιολογικής λειτουργίας του μεταβολισμού και απομακρύνονται από το σώμα καθημερινά (όπως για παράδειγμα η ουρία). Επιπροσθέτως, εισέρχονται στον οργανισμό μας μέσω της μολυσμένης ατμόσφαιρας, του καπνίσματος, της χρήσης ουσιών και φαρμάκων. Δεδομένου ότι οι τοξίνες αυτές είναι πραγματικά επικίνδυνες, απομακρύνονται από τον οργανισμό μέσω των ούρων, των κοπράνων, την αναπνοής και του ιδρώτα. Ευτυχώς, το ανθρώπινο συκώτι, τα νεφρά, το έντερο και το δέρμα, είναι αρκετά εξελιγμένα και υπέροχα προγραμματισμένα ώστε να εκτελούν μόνα τους την διαδικασία της αποτοξίνωσης ως μέρος της φυσιολογικής λειτουργίας του οργανισμού.
Δίαιτες αποκλεισμού μεγάλων ομάδων τροφίμων όπως οι δίαιτες αποτοξίνωσης είναι a priori ανεπαρκείς. Φυσικά και η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών είναι εξαιρετικά σημαντική όμως πρέπει να είναι κομμάτι μια ισορροπημένης διατροφής. Επίσης, μία διατροφή πτωχή σε πρωτεΐνη ενέχει τον κίνδυνο απώλειας πολύτιμου μυϊκού ιστού. Ακόμη, μία όχι σωστά σχεδιασμένη δίαιτα, πολύ χαμηλή σε θερμίδες προκαλεί αντιδραστική μείωση του μεταβολικού ρυθμού στην προσπάθεια του οργανισμού να εξασφαλίσει ενέργεια. Έτσι, με την επανένταξη τροφίμων με το πέρας του «αποτοξινωτικού» προγράμματος διατροφής, είναι πολύ πιο εύκολη η πρόσληψη βάρους.
Η τεχνική και η ανάγκη για καθαρισμό του σώματος από τοξίνες δεν είναι κάτι νέο. Για παράδειγμα πολλές φυλές χρησιμοποιούσαν τέτοιες τεχνικές ως τις αρχές του 20ου αιώνα. Η εφίδρωση σε «σάουνες» της εποχής, οι αφαιμάξεις και η νηστεία θεωρούνταν ιατρικές τεχνικές ή θρησκευτικές τελετουργίες κάθαρσης. Στην εποχή μας, οι άνθρωποι έχουν όλο και αυξανόμενες ανησυχίες σχετικά με την ποιότητα των τροφίμων που καταναλώνουν, τα χημικά που έχουν χρησιμοποιηθεί για την καλλιέργεια των σιτηρών ή τα αντιβιοτικά που εμπλέκονται στην ανατροφή των ζώων.
Η αίσθηση ευεξίας που συχνά αναφέρουν τα άτομα μετά από ένα τέτοιο πρόγραμμα διατροφής είναι πιθανότατα σε ένας μέρος της αποτέλεσμα ενός placebo effect, είναι παροδική και περικλείει και ψυχολογική έκφανση. Η ιδέα της αποτοξίνωσης ενέχει την αίσθηση της καθαριότητας η οποία προσφέρει ταυτοχρόνως αίσθημα ελέγχου. Η απώλεια ελέγχου, ακόμα και όσον αφορά το φαγητό, συνοδεύεται από άγχος και πανικό και το σώμα μας είναι το πλέον διαθέσιμο πεδίο για να νιώσουμε και πάλι «κύριοι» των καταστάσεων. Περιορίζοντας την διατροφή και ελέγχοντας τις διαιτητικές μας επιλογές νιώθουμε ότι έχουμε τον έλεγχο στο σώμα μας την ιδία στιγμή που σε ένα τόσο προκλητικό και στρεσογόνο περιβάλλον λίγα άλλα πράγματα μπορούμε να ελέγξουμε.
Όταν το φαγητό αντιμετωπίζεται ως αμαρτία που πρέπει να εξορκιστεί, τότε σίγουρα αναπτύσσεται μια μη υγιής σχέση με την τροφή. Ο ανθρώπινος οργανισμός είναι εξοπλισμένος με όλα τα εφόδια για την επαρκή αντιμετώπιση των τοξινών. Η έλλειψη επιστημονικών τεκμηρίων, οι κίνδυνοι που αποδεδειγμένα καραδοκούν αλλά και το κόστος μίας τέτοιας διατροφής είναι βασικοί παράγοντες για να εμποδίσουν οποιοδήποτε επιστήμονα υγείας να ισχυριστεί προσδοκώμενες αποτοξινωτικές ιδιότητες κάποιου συγκεκριμένου προγράμματος διατροφής. Η υιοθέτηση των βασικών οδηγιών υγιεινής και ισορροπημένης διατροφή και τακτικής φυσικής δραστηριότητας είναι που διατηρεί το σώμα μας υγιές και ικανό να λειτουργεί σωστά εξυπηρετώντας όλες τις λειτουργίες του και υποστηρίζοντας τις μεταβολικές διεργασίες.
British Dietetic Association. (2006). The Truth About… Detox Diets. Food Fact sheet. Available at: https://www.nhs.uk/Livewell/tiredness-and-fatigue/Documents/TruthDetoxDiets.pdf
British Dietetic Association. (2009). Detox Diets. Food Fact sheet. Available at: https://www.bda.uk.com/foodfacts/detoxdiets.pdf
Clemens, R., Pressman, P., and Technologists, I. (2005). Detox diets provide empty promises. Food Technology, 59(5), 18.
Harvard women’s health watch (2008) The dubious practice of detox. Internal cleansing may empty your wallet, but is it good for your health? [online] Available at: www.health.harvard.edu/healthbeat/HEALTHbeat_072208.htm
Klein, A. V., Kiat, H. (2014). Detox diets for toxin elimination and weight management: a critical review of the evidence. Journal of Human Nutrition and Dietetics, 28(6), 675–686. doi:10.1111/jhn.12286